Malarstwo - moja pasja: Motyw tańca w malarstwie

Rewolucyjne wydarzenia pod koniec XVIII i w pierwszej połowie XIX stulecia na świecie, nie pozostały bez wpływu na sztukę. Romantyzm w twórczości malarzy znalazł odzwierciedlenie w burzliwej i dramatycznej tematyce, w związku z czym powstawały ogromne ekspresyjne płótna, dotyczące aktualnych wydarzeń politycznych, pełne patosu, dynamiki, dramatyzmu i poetyckiej wyobraźni. Stąd tak mało obrazów w ich dorobku z motywem tańca. Zobaczymy co przyniesie nam następna epoka oraz kolejne nurty i kierunki w malarstwie europejskim.

Camille Corot – Tańczące Nimfy

Na początek Camille Corot – francuski mistrz klasycznego pejzażu, którego twórczość cechuje jeszcze bliskość romantyzmowi, ale również poszukiwania torujące drogę realizmowi, a nawet impresjonistom.

Camille Corot – Tańczące Nimfy (detal)

Mitologią inspirował się węgierski malarz Karol Marko. Był on jednak przede wszystkim pejzażystą, więc nawet sceny rodzajowe i portrety tworzył na tle krajobrazu.

Karol Marko – Tarantela

Tarantela to ludowy taniec włoski, rodem z Neapolu.

Karol Marco – Tancerka

Nie wygląda na to, iż motyw tańca jest częsty u francuskich realistów, zwłaszcza u barbizończyków, którzy byli głównie pejzażystami. Tylko trzy prace znalazłam w dorobku malarza, rysownika, grafika i wybitnego karykaturzysty Honore Daumiera - przedstawiciela krytyki społecznej, którego satyryczna twórczość skierowana była przeciwko zakłamaniu życia XIX wiecznej Francji.

Honore Daumier - Tancerz

Tytuł obrazu nie wskazuje kim jest tytułowy tancerz. Być może jest to zakochany w sobie mitologiczny Narcyz.

Honore Daumier - Szkic Tancerze

Honore Daumier – Młynarz z synem i osłem

Tytułowe postacie są tutaj w tle, a na pierwszym planie widzimy pląsające dziewczęta.

Jean Francois Millet - Danse des Amours

Tylko ten jeden rysunek węglem znalazłam u wybitnego malarza Jeana Francoisa Milleta, który nazwany malarzem wieśniaków tworzył liczne sceny z życia wsi. Okazało się jednak, że są to głównie obrazy ukazujące codzienną pracę na polu i w gospodarstwie.

Narrisse de la Pena Diaz – Cyganie

Narrisse de la Pena Diaz. to francuski malarz i grafik pochodzenia hiszpanskiego. Początkowo tworzył pod wpływem Delacroixa, później zafascynowało go malarstwo barbizończyków, co zaowocowało tym, że zainteresował się pejzażem. Wśród nich były krajobrazy ze sztafażem z motywem mitologicznym i rodzajowym.

Alexandre Cabanel – Taniec Satyra z nimfą

XIX wiek we Francji był czasem, gdy tematykę i sposób malowania wyznaczały również założenia Akademików, hołdujących sztuce antyku. Kładł on nacisk na przekazywanie piękna przez sztukę, naśladując wyidealizowaną naturę oraz podporządkowanie wzorom przeszłości. Alexandre Cabanel należał do głównych przedstawicieli akademizmu francuskiego.

Williama Adolphe Bouguereau – Taniec Satyra z nimfami

William Adolphe Bouguereau, to także przedstawiciel akademizmu, który cieszył się dużą popularnością we Francji. Znanym jego obrazem z motywem tańca jest„Triumf Bachusa”.

William-Adolphe Bouguereau – Triumf Bachusa

William-Adolphe Bouguereau – Triumf Bachusa (detal)

William-Adolphe Bouguereau – Taniec

W XIX wieku w sztuce zaistniał prężny trend inspirowania się tematyką orientalną. Sułtani, wezyrowie, haremy no i oczywiście tancerze, to częsty motyw również w malarstwie. Fascynacji Orientem uległ także francuski malarz zaliczany do akademików Jean Leoni Gérôme.

Jean Leon Gerome – Taniec Almeh

Almeh – to w krajach arabskich kobieta o wysokiej pozycji społecznej, wykształcona artystycznie, umilająca czas śpiewem, tańcem, grą na instrumencie lub recytowaniem poezji oraz inteligentną rozmową. W XIX wieku tym mianem określano też erotyczne tancerki i kurtyzany.

Jean Leon Gerome – Wirujący derwisz

Derwisz to członek muzułmańskiego bractwa religijnego. Jednym z takich bractw derwiszów byli Mewlewici. Ich odrębnością i specjalnością był wirujący taniec.

Jean Leon Gerome – Taniec z szablą

Taniec przedstawiony na obrazie polegał na pląsach z szablą na głowie.

Jean Leon Gerome – Taniec z szablami

Ten z kolei taniec polegał na symulowaniu walki.

Jean Leon Gerome – Taniec bashi bazouk

Bashi bazook to nieregularne oddziały armii Imperium Osmańskiego, coś na wzór europejskiego pospolitego ruszenia.

Jean Leon Gerome – Taniec dziewczyny z jabłkiem

Gerome był również rzeźbiarzem. Oto jedna z jego rzeźb ukazująca tancerkę.

Edward Burne Jones - Taniec

Jednym z czołowych przedstawicieli prerafaelitów był angielski malarz Sir Edward Burne Jones. Artysta inspirował się średniowiecznymi legendami, eposami rycerskimi oraz różnymi motywami mistycznymi. Namalował portret słynnej szczecińskiej zielarki spalonej na stosie za czary.

Edward Burne Jones – Ogród Hesperyd

Hesperydy - to według greckiej mitologii nimfy, których zadaniem było pilnowanie złotych jabłek w ogrodzie bogini Hery. Zdobycie tych owoców było jedną z 12 prac Heraklesa, której nie wykonał osobiście, ale polecił to zrobić Atlasowi, ojcu tych trzech sióstr.

Edward Burne Jones – Młyn

Na obrazie widzimy tańczące Gracje. Do tańca przygrywa im Apollo. Do tego znanego dzieła Jonesa pozowały trzy kuzynki. Z jedną z nich - Marią Zambaco (ta z lewej strony), malarz miał trzyletni romans. Dla niej nawet porzucił żonę. Gracja w środku to Maria Spartali Stillman, utalentowana malarka i ulubiona modelka prerafaelitów. Pod wpływem prerafaelitów tworzył również amerykański symbolista Elihu Vedder.

Elihu Vedder - Plejady

Mityczne Plejady to siedem nimf. Były one siostrami, córkami tytana Atlasa. Na wieść o śmierci swych sióstr Hiad, popełniły samobójstwo, a Zeus przeniósł je na niebo jako siedem pięknych gwiazd. Już w starożytności plejadą zaczęto określać grupę wybitnych twórców.

Elihu Vedder – Plejady (detal)

Elihu Vedder – Muzyka

Elihu Vedder – Tancerka

Z prerafaelitami i sztuką wiktoriańską związał swoją twórczość baron Frederic Leighton - angielski malarz i rzeźbiarz.

Frederic Leighton – Bachantka

Frederic Leighton – Taniec greckiej dziewczyny

Frederic Leighton – Studium tańca

Frederic Leighton – Taniec

Jednym z wybitniejszych przedstawicieli malarstwa wiktoriańskiego był holenderski artysta tworzący w Anglii - Lawrence Alma Tadema. Zafascynowany starożytnością malował przede wszystkim sceny rodzajowe przedstawiające świat antyczny. Jego córka Laurence - poetka, tłumaczka i malarka, znana była ze swej wielkiej sympatii dla Polaków.

Lawrence Alma Tadema – Taniec rzymski

Lawrence Alma Tadema – Dożynkowy taniec

Lawrence Alma Tadema – Pyrrusowy taniec

Pyrrusowy taniec to ogólna nazwa tańca w zbroi. Był on częścią podstawowej edukacji wojskowej w starożytnej Grecji. poznaliśmy już taki taniec na obrazie Jeana Leona Gerome. Tam tancerze symulowali walkę z mieczami, a tutaj mają dzidy. W starożytności organizowano konkursy tańca pyrrusowego w trzech kategoriach wiekowych (chłopcy, bez brody, dorośli mężczyźni). Odbywały się one w ramach święta na cześć bogini Ateny (Panatenaje).

Hans Thoma - Farandola

Hans Thoma - to tworzący w drugiej połowie XIX wieku niemiecki malarz oraz grafik symbolista, którego twórczość także była spokrewniona z prerafaelitami.

Gustave Moreau - Zjawa

Symbolista francuski Gustave Moreau czerpał natchnienie zarówno z Biblii, jak i z mitologii. Artysta najczęściej malował motyw femme fatale. Salome była dla niego największym symbolem takiej kobiety. O jej tańcu przed Herodem już pisałam. Poznaliśmy także kilka obrazów innych malarzy z tym wątkiem. Moreau stworzył aż 120 wersji „Tańca Salome”. „Zjawa” jest najbardziej znanym obrazem z tego cyklu.

Gustave Moreau - Taniec Salome

Jest to bardzo erotyczny wizerunek Salome. Na obu obrazach widzimy jak podczas zmysłowego tańca, zsunięty welon odsłania nagie ciało Salome.

Gustave Moreau - Salome

Gustave Moreau – Salome (detal)

Prezentację obrazów z motywem tanecznym autorstwa impresjonistów otwiera Edouard Manet – francuski malarz, który uważany jest za prekursora tego kierunku w sztuce.

Edouard Manet - Tancerka

Edouard Manet – Tancerze hiszpańscy

Edouard Manet – Hiszpański balet

Najstarszym i najbardziej chłonnym na nowe idee impresjonistą był francuski malarz Camille Pissarro. Znalazłam tylko jeden jego obraz z motywem tańca, choć artysta malował sceny rodzajowe. Ukazywały one jednak głównie ludzi podczas pracy, a nie zabawy.

Camille Pissarro - Taniec w kole

Bardzo dużo obrazów z motywem tańca i tancerek można spotkać w twórczości francuskiego impresjonisty Edgara Degasa. Artysta nie był zachwycony tym, że nazwano go malarzem tancerek. Powiedział : „Nazywają mnie malarzem tancerek nie rozumiejąc tego, iż tancerki są tylko pretekstem do malowania pięknych tkanin i oddawania ruchu”.

Edgar Degas – Tancerka

Na pierwszym planie widać pełną gracji i wdzięku tancerkę w białej zwiewnej sukni i z bukietem kwiatów. W tle znajdują się niezbyt wyraźne i nieco rozmazane sylwetki pozostałych tancerek.

Edgar Degas - Tancerka a scenie

Ta z kolei tancerka z bukiecikiem kwiatów wpiętych w gorset, z rozłożonymi ramionami i lekko ugiętą nogą, pewnie kłania się po udanym spektaklu.

Edgar Degas - Taniec na puentach

Edgar Degas – Baletnice w różu

Na tym obrazie Edgara Degasa zachwycająca jest zwiewność cudownie wycienionych różowych sukni tancerek.

Edgar Degas - Tancerki

Edgar Degas - Balet

Edgar Degas - Balet w paryskiej operze

Edgar Degas – Balet na scenie

Edgar Degas – Błękitne tancerki

Edgar Degas – Cztery tancerki

Berthe Morisot – Mała tancerka

Berthe Morisot - to jedna z dwóch wielkich impresjonistek.

Auguste Renoir - Taniec w Bouvigal

Motywy taneczne można spotkać również u francuskiego impresjonisty Auguste Renoira.

Auguste Renoir – Taniec wiejski

Auguste Renoir – Taniec miejski

Auguste Renoir – Taniec

Auguste Renoir – Taniec z kastanietami

Auguste Renoir – Tancerka

Niewiele obrazów z motywem tańca namalował wybitny postimpresjonista Paul Gauguin. Jeden ze znanych jego obrazów przedstawia taniec bretońskich dziewczynek.

Gauguin – Tańczące dziewczynki bretońskie

Obraz powstał w wyniku fascynacji Gauguina surowym pejzażem i folklorem bretońskim. W tym czasie malarz odchodził już zdecydowanie od stylistyki impresjonistycznej.

Paul Gauguin – Taniec przy ognisku

Genialny postimpresjonista holenderski - Vincent van Gogh, ma w swoim dorobku również niewiele obrazów z motywem tańca.

Van Gogh – Taniec w Arles

Van Gogh – Para taneczna

Sceny taneczne z kabaretów i teatrów malował z ogromnym zamiłowaniem postimpresjonista francuski Henri de Toulouse - Lautrec. Był on stałym bywalcem w tym środowisku paryskim i miał bliskie związki z niektórymi tancerkami.

Henri de Toulouse-Lautrec – Tańcząca Jane Avril

Jane Avril to modelka i kochanka Lautreca, choć podobno miała raczej skłonności do tej samej płci. Ta niezwykle subtelna i dystyngowana dziewczyna, zabłąkała się chyba przypadkiem do świata tancerek kabaretowych i ladacznic. Czuła się samotna w tych kręgach, ale Henri Lautrec widział ją prawdziwą i taką uwiecznił w samotnym tańcu.

Henri de Toulouse-Lautrec – Marcelle Lender tańcząca bolero

Marcelle Lender to francuska piosenkarka i tancerka teatralna rozsławiona między innymi przez obrazy Henri Lautreca. Bolero Marcelle jest najbardziej znanym dziełem artysty z jej wizerunkiem.

Henri de Toulouse-Lautrec – Loie Fuller

Loie Fuller to amerykańska aktorka i tancerka, prekursorka tańca nowoczesnego.

Henri de Toulouse-Lautrec – Hiszpańska tancerka

Henri de Toulouse Lautrec – Taniec w Moulin Rouge

Henri de Toulouse-Lautrec – Kadryl w Moulin Rouge

Henri de Toulouse-Lautrec – Tańczące kobiety w Moulin Rouge

Henri de Toulouse-Lautrec – Bal w Moulin Rouge

Henri de Toulouse Lautrec poprzez swoją twórczość w dziedzinie plakatu stał się następcą dotychczasowego monopolisty na polu grafiki użytkowej i mistrza w tej dziedzinie sztuki – Julesa Chereta.

Jules Charet – Taniec

Jules Charet – Tancerka

Grafiki Chereta odznaczają się dynamicznym rysunkiem i żywą kolorystyką. Bohaterkami plakatów tego artysty są często kobiety, w tym również tancerki. Jedną z nich była uwieczniana również przez Lautreca Loie Fuller.

Jules Charet – Loie - Fuller

Najwybitniejszymi przedstawicielami francuskiego neoimpresjonizmu byli Paul Signac i Georges Seurat. Znalazłam jeden obraz z motywem tańca tylko wśród dzieł Seurata.

Georges Seurat - Taniec

Od stylu postimpresjonistów odszedł francuski malarz orientalista - Etienne Dinet.

Etienne Dinet – Taniec orientalny

Sztuką przełomu XIX i XX stulecia był modernizm. W jego ramach znalazło się kilka kierunków, a między innymi secesja. Styl ten stworzył własny wizerunek kobiety – wiotkiej, smukłej, pełnej erotyzmu. Na obrazach kroczyły one jakby były w transie lub wirowały w tańcu. Związków z tym nurtem znawcy dopatrują się już w niektórych dziełach Paula Gauguina, van Gogha i Lautreca. Papieżem secesji nazwano czeskiego malarza, grafika i mistrza plakatu - Alfonsa Muchę.

Alfons Mucha – Taniec

Alfons Mucha – Taniec (detal)

Alfons Mucha wypracował swój własny styl oraz repertuar motywów, bazując na krzywych liniach, ornamentach roślinnych, określonych barwach, a także na specyficznych postaciach kobiecych o długich włosach.

Alfons Mucha – Taniec

Matka Alfonsa Muchy opowiadała anegdotkę, że artysta wcześniej nauczył się rysować, niż chodzić. Jako małe jeszcze dziecko nosił na szyi ołówek, by mógł tworzyć swoje pierwsze prace.

Alfons Mucha – Taniec

Alfons Mucha – Taniec Salome

Salome – symbol miłosnego okrucieństwa, namalowało kilku artystów secesji, między innymi Gustav Klimt – przywódca tego kierunku w Austrii, największy prowokator w historii nowoczesnego malarstwa. Jego dzieła są wyrazem nieograniczonej swobody twórczej, w pełni wyrażają złożoność epoki współczesnej malarzowi.

Gustav Klimt – Salome

Jest to dość nietypowe przedstawienie Salome. Przypomina ona raczej modernistyczną artystkę niż biblijną księżniczkę. Klimt skupia się bardziej na przedstawieniu jej pięknego stroju i wdzięków niż na samym motywie biblijnym. Salome nie tańczy tutaj przed Herodem, który spełniając jej życzenie wydał wyrok na Jana Chrzciciela, ale ujęta w dramatycznym tanecznym wygięciu, trzyma w dłoniach głowę zabitego proroka. Wygląda na osobę pozbawioną uczuć i wyrzutów sumienia, jakby dokonana zbrodnia w ogóle jej nie obchodziła. Podkreśla to zimna, ciemna kolorystyka w jakiej Salome została tu ukazana. Głowa ofiary staje się jedynie motywem sukni. Autor podkreślił tym sam temat femme fatale. Kobieta staje się przyczyną zguby mężczyzny, a sama zbrodnia jako porażka człowieka, zostaje ukryta i niezauważona.

Gustav Klimt - Tancerka

„Tancerka” jest jednym ze znanych obrazów Klimta.

Edvard Munch – Salome (parafraza)

Salome autorstwa norweskiego malarza i grafika secesji Edvarda Muncha jest chyba najbardziej wstrząsającą wizją tego biblijnego wydarzenia. Obraz ten podobnie jak dzieło Klimta nie pokazuje tańca przed Herodem. Symbolem okrutnej i mściwej księżniczki są tutaj włosy oplatające ściętą głowę Jana Chrzciciela.

Edward Munch – Taniec życia

Taniec życia jest odzwierciedleniem obecności najważniejszych kobiet w życiu Muncha. Na pierwszym planie widzimy malarza tańczącego z Dagny, żoną polskiego poety Stanisława Przybyszewskiego. Była ona muzą wielu artystów końca XIX wieku. Artysta miał z nią romans.

Franz von Stuck - Salome

Franz von Stuck to niemiecki symbolista i ekspresjonista, również przedstawiciel secesji.

Franz von Stuck - Taniec

Franz von Stuck – Taniec wiosenny

Franz von Stuck – Taniec

W Anglii na szczególną uwagę zasługuje artysta secesyjny Aubrey Bearsdley. Jest on autorem ilustracji do książkowego wydania sztuki teatralnej Salome Oscara Wilde'a. Oto jedna z nich.

Aubrey Bearsdley – Salome (finał)

Twórczość Beardsleya cechuje syntetyczne upraszczanie formy, ornamentalność, giętka linia, silny kontrast uzyskany poprzez stosowanie tylko czerni i bieli, symbolizm oraz erotyzm w przedstawieniach ludzi i silne wydłużenie sylwetki.

Aubrey Bearsdley – Taniec orientalny

Ilustratorem książek był również tworzący w stylu secesji niemiecki grafik oraz malarz Otto Eckmann.

Otto – Eckmann – Nadejście wiosny

W swoich pracach Eckmann posługiwał się stylizowanymi motywami roślinnymi i zwierzęcymi. Jego sztukę charakteryzuje miękka, falista linia oraz kontrastowe zestawienia czerni i bieli. Znany jest z tego, że opracował oryginalną secesyjną czcionkę.