Akty w malarstwie polskim część pierwsza

Kult dla piękna nagiego ludzkiego ciała nie jest pornografią, wiedziano o tym już w starożytności.  Malarstwo średniowieczne zdominowane było przez motywy religijne. Akt pojawił się ponownie w renesansie, lecz nie znalazłam w polskiej sztuce jego śladów. Sporadycznie nagość występuje w naszym malarstwie dopiero w okresie baroku. Są to wyłącznie personifikacje pór roku, jutrzenki albo nimfy, mające zwykle literackie odniesienia.

Jerzy Siemingowski – Jesień

W niewielkim stopniu pokazuje nagość barokowy plafon „Jesień”, namalowany przez Jerzego Siemingowskiego Eleutera - nadwornego malarza króla Jana III Sobieskiego. Trudno go zaliczyć do aktów, ale można uznać, że były to już jakieś początki. Trochę więcej nagości widzimy na plafonie „Wiosna”.

Jerzy Siemingowski – Wiosna

Nie jest również aktem w pełnym tego słowa znaczeniu, obraz Jerzego Siemingowskiego „Lato”, przedstawiający żonę Jana III Sobieskiego Marysieńkę, jako Jutrzenkę. Ma ona tylko odsłonięte piersi.

Jerzy Siemingowski – Lato

Siemingowski był artystą wszechstronnym. Stosował w malowaniu technikę olejną i freskową, a jako grafik akwafortę. Zasłynął z dużych kompozycji alegorycznych i mitologicznych. Niektóre z nich ocalały w Wilanowie, a są to między innymi właśnie powyższe plafony pór roku w sypialni królewskiej, z końca XVII wieku. Z czasem polski akt odkrywa mitologię, która daje szerokie pole do prezentowania zmysłowych kształtów, zarówno damskich, jak i męskich, czego początki widać już u Siemingowskiego. Motyw mitologiczny w malarstwie kontynuował tworzący sto lat później Józef Peszka, w niewielkim jednak zakresie, bo malował głównie portrety działaczy oświeceniowych, bohaterów narodowych, magnatów i bogatych mieszczan. Bywało, że portretowane kobiety ukazywał jako postacie z mitów greckich. Przykładem tego jest portret Teofili Radziwiłłowej, przedstawionej jako Hebe.

Józef Peszka – Teofilia Radziwiłłowa jako Hebe

Teofila była córką księcia Leona Michała Radziwiłła i żoną rosyjskiego generała Iwana Ferensa, który podczas Powstania Kościuszkowskiego dowodził oblężeniem Warszawy. Ta arystokratka uchodziła za jedną z najpiękniejszych niewiast oraz najbarwniejszą postać początków XIX wieku. Trzy jej małżeństwa zakończyły się rozwodem. Miała ona również wiele romansów. Bogini Hebe to córka Zeusa i Hery - uosobienie młodości. To właśnie ona roznosiła w pucharach ambrozję Bogom na Olimpie. Zgodnie z ikonografią powszechną w XVIII wieku, ukazywano ją z odsłoniętą piersią na tle chmur, jak poiła Zeusowego orła. Peszka przedstawił wprawdzie Teofilę z czarą i orłem, ale zamiast chmur, tło na obrazie stanowią drzewa i rozległy krajobraz z górą ziejącą ogniem i dymem, co jest symbolem gniewu Zeusa.

Teofil Kwiatkowski - Syreny

W polskim malarstwie nagość pojawiała się znacznie rzadziej niż w twórczości artystów innych krajów europejskich jeszcze w I połowie XIX wieku. Próby publicznego wystawienia aktów najczęściej kończyły się krytyką i skandalem. Od malarstwa oczekiwano przede wszystkim wypełniania poważnych narodowych powinności, a nie zaspokajania zmysłów, a co gorsza podniet do rozwiązłości. Poza tym brak było w Polsce tradycji kształcenia akademickiego, opartego na studium nagiego modela. W związku z tym akt jako temat pojawił się u nas dość późno, bo dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Teofil Kwiatkowski - malarz epoki romantyzmu, byl jednym z pierwszych, u którego spotykamy nagie kobiety. 

Teofil Kwiatkowski – Nereidy

Nereidy były to według mitologii greckiej nimfy morskie, słynące z urody. Przedstawiano je w postaci pięknych dziewczyn pląsających wśród fal, dość często w towarzystwie delfinów i trytonów.

Aleksander Lesser – Akt męski

Jest to pierwszy samodzielny akt, jaki znalazłam w dorobku polskiego malarstwa. Aleksander Lesser namalował go w 1837 roku. Był to jednak epizod w jego twórczości, bo artysta zajmował się głównie tematyką historyczną.

Cyprian Kamil Norwid - Studium  aktu kobiety stojącej

Cyprian Kamil Norwid kojarzy się z piękną, romantyczną poezją. Nie wszyscy jednak wiedzą, że ten wybitny artysta zajmował się również malarstwem, rzeźbą, rysunkiem i grafiką. W jego plastycznym dorobku znalazłam kilka prac, będących studium aktu zarówno kobiecego, jak i męskiego.

Cyprian Kamil Norwid - Studium aktu kobiety siedzącej  

Część prac Norwida odzwierciedla jego fascynacje kulturą starożytną. Artysta podczas licznych podróży starał się zapisywać ulotne wrażenia, a taką szansę dawały szkice wykonywane na gorąco. Poeta studiujący wiele lat rysunek, tworzył małe dzieła sztuki, czego przykładem jest szkic „Najady”.

Cyprian Kamil Norwid - Najady

Najady to w mitologii greckiej nimfy wód lądowych - wodospadów, potoków, strumieni, źródeł rzek, jezior.

Cyprian Kamil Norwid - Eden

Akty samodzielne kobiece i męskie malował wybitny polski malarz historii oraz wzięty portrecista Józef Simmler.

Jozef Simmler – Akt kobiety

Obrazy Simmlera odznaczają się niezwykłą dbałością o szczegóły i trafną charakterystyką modela,  co szczególnie widać na muskulaturze aktów męskich. Od końca XIX stulecia zmieniło się podejście do aktu w naszym kraju. Stawał się on samodzielnym tematem. Swoboda i talent wielu polskich twórców tego okresu w sztuce zaowocowały eksperymentami także w akcie. Mniej lub bardziej ukazywał nagość Władysław Bakałowicz.

 Władysław Bakałowicz - W negliżu

Władysław Bakałowicz - W buduarze

Władysław Bakałowicz - Leżąca

Wojciech Gerson znany jest jako wybitny artysta realizmu, uprawiający głównie malarstwo rodzajowe i pejzażowe, ale  w jego twórczości można znaleźć również akty.

Wojciech Gerson - Brzask

Wojciech Gerson - Odpoczynek

Wojciech Gerson - Kupała

Do wątku legendarnej słowiańskiej przeszłości sięgnął również Kazimierz Alchimowicz Przykładem tego jest akt „Milda”, ukazujący litewską boginię piękna i miłości.

Kazimierz Alchimowicz - Milda

Jest to najsłynniejszy obraz Alchimowicza. Pierwsza wersja tej kompozycji ukończona w 1890 roku, zdobyła I nagrodę w konkursie imienia Wojciecha Gersona oraz złoty medal w Berlinie.

Aleksander Kotsis - Bachantka

 Aleksander Kotsis - jeden z największych przedstawicieli realizmu krytycznego, znany jest  z przejmujących obrazów ukazujących życie biedoty wiejskiej w XIX wieku, ale w jego dorobku znaleźć można również nieliczne akty. 

Józef Brandt - Studium aktu kobiecego

Akty malował też Józef Brandt - wybitny batalista, przedstawiciel malarstwa patriotycznego i historycznego.

Henryk Siemiradzki - Sąd Parysa

Henryk Siemiradzki - przedstawiciel polskiego akademizmu, nawiązywał do historii i kultury antycznej oraz mitologii w swojej twórczości, więc nagość na jego obrazach jest czymś naturalnym.

Henryk Siemiradzki – Dirce chrześcijańska

Mężczyzna w laurowych wieńcu to despotyczny rzymski cesarz Neron. Przywiązana do byka naga kobieta jako chrześcijanka miała zginąć na arenie, ku  wielkiej radości publiczności. Do urządzenia tego widowiska zainspirował Nerona mit o Dirce, drugiej żonie Likosa - króla Teb. Żeby ją poślubić, władca uwięził swoją pierwszą małżonkę Antiope. Pomścili ją jej synowie, przywiązując Dirce do rogów byka, co zakończyło się jej śmiercią.

Henryk Siemiradzki – Dirce chrześcijańska (detal)

Tak męczono chrześcijanki na cyrkowych arenach, co opisuje między innymi Sienkiewicz w „Quo vadis”. Pamiętamy jak  Ursus ratuje Ligię przywiązaną do tura od niechybnej śmierci.  Według innej wersji Antiope była piękną bratanicą Likosa, którą zachwycił się sam Zeus. Gdy opuszczona przez swojego boskiego kochanka wróciła do domu, umierający ojciec kazał ją zabić swemu bratu Likosowi. Ten jednakże nie potrafił tego dokonać, więc oddał ją swojej żonie Dirce do niewoli, a ona zazdrosna o urodę Antiope wtrąciła ją do lochu. Uratowali ją dwaj bliźniaczy synowie, spłodzeni przez Zeusa. Skazując Dirce na śmierć, przywiązali ją do byka. Zginęła wleczona przez zwierzę po skałach.

Henryk Siemiradzki - Salome

Henryk Siemiradzki – Amor i Psyche

Henryk Siemiradzki - Orgia

Henryk Siemiradzki - Nimfy Najady

Henryk Siemiradzki – Nimfa

Henryk Siemiradzki - Dziewczyna czy waza

Henryk Siemiradzki - Dusza

Henryk Siemiradzki – Dziewczyna karmiąca gołębie

Tylko jeden akt znalazłam w dorobku artystycznym Witolda Pruszkowskiego – spóźnionego romantyka polskiego malarstwa.

Witold Pruszkowski - Bachantka

Akt nie należał też do częstych tematów poruszanych przez impresjonistę Leona Wyczółkowskiego, ale artysta ten jako pierwszy wprowadził do krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych studium kobiecego aktu malowany z natury, co środowiska konserwatywne uznały za skandal obyczajowy.

Leon Wyczółkowski - Akt

Leon Wyczółkowski - Akt

Leon Wyczółkowski - Akt

Antoni Piotrowski malował przede wszystkim sceny rodzajowe, portrety oraz obrazy historyczne, a w latach osiemdziesiątych XIX wieku, ulegając wpływom modernizmu również zajmował się tematyką fantastyczną. Do tego nurtu jego twórczości należy obraz „Nimfy i satyry”, odznaczony na międzynarodowej wystawie w Berlinie i dwa inne obrazy wybrane do pokazu.

Antoni Piotrowski – Nimfy i Satyry

W realistycznym pejzażu ukazał tutaj Piotrowski postacie z baśniowego świata.

Antoni Piotrowski – Wiosna

Obraz ten z kolei jest przykładem personifikacji zjawisk przyrody. Wiosna przedstawinoa jest tutaj jako piękna półnaga dziewczyna.

Antoni Piotrowski - Nad brzegiem morza

Zapraszam serdecznie do części drugiej