Dziecko w polskim malarstwie cz. III

Polscy impresjoniści słynęli głównie z pejzaży i martwych natur, ale portrety dzieci, a także sceny rodzajowe z dziećmi również można znaleźć w ich twórczości. Najbardziej chyba znanym wizerunkiem dziecka Józefa Pankiewicza jest „Dziewczynka w czerwonej sukni”.

Józef Pankiewicz – Dziewczynka w czerwonej sukni

Zbliżenie powyższego portretu

Portrety malowane przez Pankiewicza są na ogół wyciszone, o skupionym wyrazie subtelnie wymodelowanych twarzy.

Józef Pankiewicz – Maria i Krystyna Mańkowskie

Józef Pankiewicz – Pani Oderfedlowa z córką

Obraz ten został nagrodzony złotym medalem na wystawie w Paryżu. 

Władysław Podkowiński – Dzieci w ogrodzie

Jest to też znany impresjonistyczny obraz Władysława Podkowińskiego. Odznacza się czystą i świetlistą gamą barwną, o bardzo śmiałych zestawieniach kolorystycznych. Słoneczne promienie przedzierające się poprzez liście drzew, kładą się wyrazistymi plamami na krzewach, klombach i wysypanych piaskiem złocistych alejkach. Samym światłem wydaje się być widniejący na drugim planie łan jasnożółtego zboża. Jednym z dzieci jest Tadeusz Kotarbiński - słynny polski filozof.  

Władysław Podkowiński – Dziewczynka w kapeluszu

Władysław Podkowiński – Dziewczynka z obręczą 

 Portrety, w tym także dziecięce, przyniosły popularność Oldze Boznańskiej, tworzącej również pod wpływem impresjonizmu. Najsłynniejszym obrazem artystki z wizerunkiem dziecka jest „Dziewczynka z chryzantemami”.

Olga Boznańska - Dziewczynka z chryzantemami

Na portretach Olga Boznańska skupiła się na twarzy modela oddając stan jego psychiki, nastrój chwili i cechy charakterologiczne. Dziewczynka w popielatej sukni jest prawie ascetyczna. Jej smutne i tajemnicze, jakby wystraszone spojrzenie od lat fascynuje miłośników malarstwa. Na tle jasnej twarzy przykuwają uwagę czarne jak węgle, szeroko otwarte oczy. Malarka użyła tu zadziwiająco mało kolorów i brakuje czystych barw, typowych dla impresjonistów. Portret utrzymany jest w tonacjach szarości, przybierającej jednak różne odcienie.

Olga Boznańska – Chłopiec w mundurku

 Pierwsze portrety Olgi Boznańskiej to wielkoformatowe wizerunki, ujmujące portretowane osoby w całej postaci, a przykładem tego może być właśnie „Chłopiec w mundurku szkolnym”. 

Olga Boznańska - Słonecznik

Olga Boznańska - Dziewczynka w czerwonej sukience 

Olga Boznańska - Srebrzysta dziewczynka 

Olga Boznańska - Różowe wstążki 

 Olga Boznańska - Dzieci na schodach

Olga Boznańska - Biedacy 

Olga Boznańska – Imieniny babuni

Ten znany obraz rodzajowy ma smutną wymowę. Dziewczynka z bukiecikiem kwiatów w ręku, sprawia wrażenie wystraszonej, niepewnej. Oparta o ścianę, jakby wrosła w podłogę. Nie może zrobić kroku. Przyszła złożyć babci życzenia, ale ona zajęta robótką, nie zwraca na bezradne dziecko uwagi. 

Olga Boznańska – Dziewczynka z misiem 

Olga Boznańska - Chmielarczykówna

 Olga Boznańska - Portret dzieci

Za malarza dzieci uznano obok Olgi Boznańskiej przede wszystkim Stanisława Wyspiańskiego. Niezwykle popularne są jego urocze dziecięce portrety.

Stanisław Wyspiański – Głowa dziewczynki 

 Stanisław Wyspiański - Studium dziewczynki do polichromii Polonia

Stanisław Wyspiański - Dziewczynka (szkic do portretu)

Stanisław Wyspiański - Dziewczynka w kapeluszu

Stanisław Wyspiański - Dziewczynka gasząca świeczkę

Stanisław Wyspiański - Dziewczynka

 Stanisław Wyspiański - Dwie dziewczynki 

 Stanisław Wyspiański - Dziewczynka w stroju ludowym

 Stanisław Wyspiański - Dziewczynka góralska

Stanisław Wyspiański - Portret dziecka

Stanisław Wyspiański często tworzył kompozycje człowieka z kwiatami. Przykładem tego są portrety dzieci, którym daje je do rąk. 

Stanisław Wyspiański - Dziewczynka z fiołkami

Stanisław Wyspiański - Dziewczynka z kwiatkiem 

 Stanisław Wyspiański umieszczał też kwiaty w tle portretów dziecięcych.

Stanisław Wyspiański - Dziewczynka z wazonem

Stanisław Wyspiański - Caritas (Miłość)

Jest to polichromia przy głównym ołtarzu w Kościele Franciszkanów w Krakowie. Wśród irysów widzimy tutaj dwoje przytulonych do siebie dzieci. 

Stanisław Wyspiański - Śpiący Staś

Wyspiański namalował wiele portretów swoich własnych dzieci - Stasia, Mietka oraz Helenki, najstarszej z rodzeństwa.

Stanisław Wyspiański - Śpiący Mietek

Swoje dzieci Wyspiański malował w nieupozowanych sytuacjach. Ich portrety  emanują spokojem, beztroską i szczęściem. 

 Stanisław Wyspiański - Helenka 

Stanisław Wyspiański - Helenka

Jednym z bardziej znanych obrazów młodopolskich malarzy jest dosyć zagadkowa pod względem symboliki kompozycja Józefa Mehoffera „Dziwny ogród”, zachwycająca siłą barw i finezją linii. 

Józef Mehoffer - Dziwny ogród

Rozjaśniona świetlistymi barwami postać nagiego dziecka na pierwszym planie - to synek Mehoffera, a kobieta w szafirowej sukience jest żoną artysty. Wzrok widza przykuwa tutaj rozjaśniona i wyolbrzymiona ważka o złocistych skrzydłach, unosząca się na tle zwartych koron jabłonek. Nadrealną atmosferę rozsłonecznionego sadu, intensyfikują pnie drzew, które oplatają girlandy kwiatów, symbolizujące bujność natury. Mistrzostwo osiągnął Mehoffer również w sztuce portretowej.

Józef Mehoffer – Dziewczynka góralska

Portrety Józefa Mehoffera odznaczają się zgodnym z rzeczywistością oddaniem fizjonomicznych rysów modeli, co nadaje im intymny charakter.  

Antoni Piotrowski - Dziewczynka z kotem

Na niektórych obrazach  dzieciom towarzyszą zwierzęta, czego przykładem jest dziewczynka Antoniego Piotrowskiego trzymająca kotka.

Konrad Krzyżanowski - Piastunka

O losie biednych dzieci wiejskich przypomniał nam obraz Konrada Krzyżanowskiego - portrecisty i pejzażysty. Szczęśliwsze z pewnością było życie chłopca w mundurku Alfonsa Karpińskiego.

Alfons Karpiński - Chłopiec

Jednym z bardziej znanych obrazów z motywem dziecka, znanego kolorysty Wojciecha Weissa  jest „Wiosna”.

Wojciech Weiss - Wiosna

Przebudzenie wiosennej przyrody symbolizuje tu wizerunek nagiego chłopca wpisujący się w krajobraz.

Wojciech Weiss - Tadzio

Wojciech Weiss – Zasmucona 

Wojciech Weiss – Dziewczynka z Bronowic

Wojciech Weiss – Chłopiec

Wojciech Weiss - Staś z czereśniami (portret syna artysty)
 

Nazwiska Meli Muter nie wymienia Słownik Artystów Polskich, choć tę spolonizowaną malarkę pochodzenia żydowskiego, uważano w świecie artystycznym przełomu XIX i XX wieku, za jedną z ciekawszych osobowości. 

Mela Muter - Portret dziewczynki

Mela większość swojego życia tworzyła we Francji. Była wspaniałą pejzażystką oraz portrecistką.

Mela Muter – Dwoje dzieci

Liczne portrety Meli Muter malowane drobnymi pociągnięciami pędzla, utrzymane w brunatno-czerwonej tonacji barwnej, z podkreśleniem roli światła, nawiązywały do sztuki postimpresjonistycznej. 

Mela Muter – Dziewczynka 

Mela Muter – Dziewczynka z warkoczykami

W świat wyobraźni, marzeń sennych, groteski i zdeformowanej rzeczywistości, wprowadza nas malarstwo Witolda Wojtkiewicza - czołowego malarza polskiego symbolizmu i wczesnego ekspresjonizmu, a przez niektórych uważanego nawet za prekursora surrealizmu. Wynaturzone i zdeformowane sylwetki dzieci na jego obrazach często wprzęgnięte są w różne tajemnicze ceremonie. Najbardziej znanym obrazem artysty jest „Krucjata dziecięca”.

Witold Wojtkiewicz - Krucjata dziecięca

Obraz ten nawiązuje do Krucjaty z roku 1212, która miała oswobodzić Ziemię Świętą z rąk muzułmanów. Według jednej z wersji, we Francji pojawił się chłopiec utrzymujący, że został nawiedzony przez Chrystusa, który nakazał mu zorganizowanie krucjaty. Poprowadził on dzieci w stronę Morza Śródziemnego, które miało rozstąpić się. Krucjata ta zgromadziła kilkadziesiąt tysięcy dzieci. Wiele z nich zmarło po drodze z wycieńczenia, reszta została sprzedana muzułmanom na targu niewolników. Obraz pochodzi z 1905 roku, gdy w Rosji wybucha rewolucja. Na terenach polskich pod zaborem rosyjskim odbywały się również manifestacje, które oprócz poprawy losu robotników i chłopów, wysuwały też postulaty narodowe. Wśród wielu krwawo tłumionych manifestacji ulicznych odbył się także pochód warszawskich dzieci. Szły one pod oknami Wojtkiewiczów, cienkimi głosikami śpiewając polskie pieśni. Wówczas stała się rzecz niebywała, Żandarmeria konna odmówiła posłuszeństwa, kiedy wydano rozkaz zaatakowania i rozproszenia tej dziecięcej krucjaty. Postacie na obrazie przypominające bezradne istoty, nic nie mogą zmienić, niczego nie zdziałają. Są jak te dzieci z krucjaty sprzed wieków. Taka jest właśnie symbolika tego niezwykłego dzieła. 

Witold Wojtkiewicz - Chrystus i dzieci

 Dzieci na tym obrazie są również odrealnione. Tulą się do zmęczonego, smutnego i skrzywionego Chrystusa. Oblegają go z różnych stron, siedzą na nim i oplatają go rączkami. Scena nie nadaje się na żaden ołtarz w chrześcijańskiej świątyni. Wyczuwana jest  tutaj raczej atmosfera karnawału,  nie religijności czy mistycyzmu. Zaskakujące jest  na obrazie kuszenie Chrystusa  dojrzałym owocem przez dziewczynki, które jakby chciały go uwieść swym pozornie niewinnym wdziękiem.

Witold Wojtkiewicz - Zjawisko

Obraz ten należy do serii prac „Z dziecięcych póz”. Chłopiec na koniku przypominającym zabawkę wystruganą z drewna, w znieruchomiałej pozie oraz pogrążony w zadumie, narcystycznie wpatruje się w swoje odbicie w tafli stawu. Witold Wojtkiewicz był jednym z największych polskich malarzy. Z całą pewnością najbardziej oryginalnym, wyjątkowym i przejmującym twórcą.

Ciąg dalszy nastąpi w części czwartej (luty 2012)