Muzyka i taniec w malarstwie polskim cz. II

Pierwiastek muzyczny obecny jest na wielu obrazach Jacka Malczewskiego - jednego z najwybitniejszych malarzy polskich. Przybiera  on różną formę. Czasami jest prosty i oczywisty, a czasem abstrakcyjny i symboliczny. 

Jacek Malczewski – Piosenka jesienna 

Jacek Malczewski – Janko Muzykant 

Jacek Malczewski – Kusząca melodia

Jest o jeden z najwcześniejszych autoportretów Malczewskiego, o rozbudowanej, wielopostaciowej kompozycji. Zamyślony artysta zasłuchany jest w to, co „gra mu w duszy i co w swoich widzi snach”. Młodzi grajkowie przestali właśnie grać, lecz malarz wciąż jeszcze słyszy upojną, kuszącą melodię graną przez zmysłowego fauna i jego towarzyszkę. Uświadamia sobie w tym momencie rozdźwięk pomiędzy duchowością, a cielesnością własnej natury i swojej sztuki.

Jacek Malczewski – Muzyka pól 

To również autoportret Jacka Malczewskiego z motywem umiejętności wsłuchiwania się malarza w muzykę przyrody, brzmiącej w śpiewie skowronka czy w koncercie polnego konika. Wyraża zdolności artysty intuicyjnego poznawania świata i chwytania rytmów natury.

Jacek Malczewski – Autoportret na tle korowodu

Jacek Malczewski - Muzyka

Jacek Malczewski – Jedna piosenka

 Jest to portret malarza Lucjana Wędrychowskiego, zasłuchanego w wygrywaną przez fauna melodię. Nawiązuje treściowo i kompozycyjnie do wcześniejszego obrazu „Nieznana nuta”, ukazującego postać malarza Stanisława Bryniarskiego.

 Jacek Malczewski – Nieznana nuta

 W twórczości Malczewskiego wielokrotnie powtarza się motyw wędrowca, który po trudach życia wracał w rodzinne strony, do bezpiecznej, domowej siedziby. Najczęściej nie jest mu jednak dane przekroczyć progu utęsknionego domu, ponieważ u wrót czeka nań Thanatos - uosobienie Śmierci. 

Jacek Malczewski – Melodia powrotu

Na prezentowanym obrazie wędrowiec w szynelu przekroczył już bramę i wszedł do ogrodu pełnego jasnej, wiosennej zieleni. Przystanął jednak  nagle, zasłuchany w łagodną melodię płynącą spod palców grającej kobiety.

Jacek Malczewski - Dziewczyny z gęślikami

Jacek Malczewski - Kobieta z gitarą
 

Instrumenty muzyczne na obrazach Jacka Malczewskiego trzymają w rękach nie tylko osoby prawdziwe ale także i postacie fantastyczne : meduzy, bachantki, fauni. Niektóre są realistyczne, ale występują też często instrumenty fantastyczne albo używane w starożytnej Grecji, odtwarzane przez malarza.  

Jacek Malczewski – Faun

Jacek Malczewski – Za późno z pieśnią
 

Nie brak motywów muzycznych w twórczości Wojciecha Kossaka. Jako batalista artysta malował głównie doboszy i trębaczy.

Wojciech Kossak – Dobosz (detal obrazu „Olszynka grochowska”) 

Nieodłącznym towarzyszem trębacza czy dobosza na obrazach Wojciecha Kossaka jest oczywiście koń.

 Wojciech Kossak – Oficer i dobosz

 Wojciech Kossak – Trębacz i kowalowa

Wojciech Kossak – Trębacz na koniu

 Wojciech Kossak – Trębacz z koniem

Wojciech Kossak – Trębacz 8 pułku ułanów w Krakowie

 Wojciech Kossak – Trębacz z koniem

 Motyw muzyczno-taneczny na obrazach rodzajowych Wojciecha Kossaka to sceny z wesel krakowskich i góralskich oraz ilustracja słynnego poloneza z „Pana Tadeusza”.

Wojciech Kossak - Wesele góralskie

Wojciech Kossak - Polonez z Pana Tadeusza

Wszyscy bardzo dobrze znają wspaniałe dzieło „Panorama racławicka”. Pomysłodawcami i jej głównymi wykonawcami byli Jan Styka oraz Wojciech Kossak, ale tworzyło ją jeszcze kilku wybitnych artystów. Jednym z nich był czołowy reprezentant Młodej Polski Teodor Axentowicz. Jego autorstwa jest najprawdopodobniej scena z lirnikiem.

Panorama racławicka (detal) – Scena z lirnikiem

 

Lirnik jest bardzo częstym motywem obrazów Teodora Axentowicza.

Teodor Axentowicz – Lirnik

Teodor Axentowicz – Lirnik z dziewczyną

Teodor Axentowicz – Dziewczyna i lirnik

 Teodor Axentowicz – Lirnik i dziewczyna

Teodor Axentowicz – Lirnik

Teodor Axentowicz – Złoty anioł

Axentowicza uważa się za piewcę kultury huculskiej. Na jego obrazach oddających piękno obrzędowości i folkloru tego regionu, spotykamy też motywy taneczne. Przykładem tego jest obraz „Kołomyjka”.

Teodor Axentowicz – Kołomyjka

Kołomyjka to żywiołowy taniec ludu zamieszkałego południowo – wschodnie tereny Europy, zwłaszcza Ukrainę. Podczas tańca wirują wstążki i kolorowe chustki. Nie ma tu umizgów ani wymyślnych póz, ale czuje się prostotę, naturalność, spontaniczność, wigor oraz autentyczną radość płynącą z wiejskiej zabawy. Do tańca przygrywa trzech grajków i uśmiecha się do nas kobieta trzymająca tamburyn.

Włodzimierz Tetmajer - Wesele

Kultura huculska pasjonowała Teodora Axentowicza, a Włodzimierz Tetmajer zafascynowany był folklorem wsi podkrakowskiej, do tego stopnia jak wiemy, że ożenił się z chłopską córką z Bronowic. Być może jego wesele tak właśnie wyglądało jak na jego obrazach.

Włodzimierz Tetmajer - Wesele krakowskie 

Włodzimierz Tetmajer - Krakowiak

 Włodzimierz Tetmajer – Tańce w karczmie

Włodzimierz Tetmajer – Muzykanci w Bronowicach

 Z pracowni Tetmajera korzystało kilku krakowskich malarzy, a między innymi Wincenty Wodzinowski, który rownież malował życie wsi podkrakowskiej.

Wincenty Wodzinowski – Upojny koncert

 Wincenty Wodzinowski – Koncert

 Wincenty Wodzinowski – Koncert

 Wincenty Wodzinowski – Na swojską nutę

Wincenty Wodzinowski – Odpoczynek żniwiarzy

 Wincenty Wodzinowski – Skrzypek

Wincenty Wodzinowski – Grajek

Wincenty Wodzinowski – Koncert domowy

Sceny rodzajowe z życia wsi tworzył też Apoloniusz Kędzierski. Była to głównie wieś mazowiecka, ale muzykujący na kobzie grajkowie są podhalańskimi góralami.

 Apoloniusz Kędzierski - Góral z kobzą

 Apoloniusz Kędzierski – Kobziarz z Podhala 

Franciszek Żmurko, bo nie zajmował się tematyką wiejską, był raczej malarzem salonowym. Popularność zdobył głównie jako twórca aktów oraz zmysłowych portretów kobiecych, utrzymanych w ciepłym kolorycie.

Franciszek Żmurko – Ave Maria

 

Żmurko sięgał też do tematyki antycznej, orientalnej i biblijnej, malował kompozycje rodzajowe i symboliczne.

Franciszek Żmurko – Pieśń wieczorna

„Pieśń wieczorna” to jedna z najsławniejszych kompozycji Żmurki, znana też jako Modlitwa wieczorna czy Harmonia. Obraz  dziś zaginiony był wiele razy wystawiany, nagradzany medalami, a wydawnictwa ubiegały się o prawa reprodukcji. Miał entuzjastyczne recenzje. Pisano o jego lirycznym nastroju, tchnieniu poezji i melancholii letniego wieczoru kiedy „na skrzydłach pieśni zdaje się szybować duch zasłuchanych dziewic, które mają przy idealnej piękności jakiś eteryczny charakter nieziemskich zjawisk”. Prezentowana praca to replika, różniąca się nieco od oryginału kilkoma szczegółami.

Maurycy Trębacz – Dziewczyna z mandoliną

W pierwszej części tej prezentacji pokazałam „Koncert Jankiela” Maurycego Trębacza, teraz jeszcze  jedna jego praca z motywem muzycznym. 

Zofia Stankiewicz – Wędrowni muzykanci włoscy

Zofia Stankiewicz to  malarka reprezentująca nurt symboliczny w sztuce.

Czesław Tański – Alegoria muzyki

Czesław Tański był malarzem i pionierem szybownictwa. Trudno powiedzieć co było dla niego ważniejsze – sztuka czy samoloty. 

Tadeusz Popiel - Pocztylion

Jednym ze współautorów „Panoramy Racławickiej” był Tadeusz Popiel. Osiągnął  wprawdzie pewną popularność, ale lekceważono go i wyśmiewano. Zwolennicy nowych prądów w sztuce zarzucali mu eklektyzm, niechęć do nowości i wzorowanie się na Matejce. 

Stanisław Kaczor Batowski - Polonez 

Stanisław Kaczor Batowski znany jest przede wszystkim jako batalista, ale malował także pejzaże, portrety i obrazy religijne. Wykonał cykl ilustracji do utworów Mickiewicza, Sienkiewicza i Słowackiego. Polonez pochodzi oczywiście z „Pana Tadeusza”.

Bronisława Janowska Rychter - Koncert w saloniku dworu

Bronisława Janowska – Rychter z dużym zamiłowaniem malowała polskie dworki, ukazując głównie ich architekturę, ale także wnętrza. Edukacja muzyczna była ważnym elementem wykształcenia dzieci dworskich, więc fortepian był podstawowym wyposażeniem salonów.

Bronisława Janowska Rychter – Lato w Nohant

Jak wiadomo, Nohant to miejscowość związana z Fryderykiem Chopinem. Spędzał tam lata w domu George Sand. Te pobyty były dla niego ukojeniem, miały dobry wpływ na zdrowie i inspirowały kompozytora do pracy. Kochanka starała się zapewnić Chopinowi jak najlepsze warunki do komponowania, sprowadzając nawet do swojego domu wysokiej klasy fortepian. Malarzem był również brat Bronisławy - Stanisław Janowski, drugi mąż Gabrieli Zapolskiej.

Stanisław Janowski - Znudzony słuchacz

Stanisław Janowski był nie tylko malarzem, ale też reżyserem i scenografem, współpracując z teatrami krakowskimi. Z wileńskim teatrem również jako scenograf, związany był Ferdynand Ruszczyc.

Ferdynand Ruszczyc – Sen o pięknie

Jest to jedyny jaki znalazłam motyw muzyczny w twórczości Ruszczyca. Malarz ten jak wiadomo, był głównie pejzażystą. Podczas pobytu w Krakowie, gdzie na krotko objął na Akademii Sztuk Pięknych katedrę pejzażu, artysta zetknął się między innymi z Wyspiańskim i Mehofferem. 

 Stanisław Wyspiański – Apollo na Olimpie grający na lirze 

Niewiele spotkałam motywów muzycznych w twórczości plastycznej Stanisława Wyspiańskiego – jednego z najwybitniejszych artystów Młodej Polski. Oto dwa jego rysunki, ukazujące grającego na lirze Apolla. Pierwszy z nich wykonany jest ołówkiem, a drugi kredką.

Stanisław Wyspiański – Apollo i Melpomena

A to projekt witraża.

 

Stanisław Wyspiański – Grający anioł

Wszyscy bardzo dobrze znamy słynny obraz Stanisława Wyspiańskiego, ukazujący taniec chochołów. Ukazana na nim scena rozgrywa się na krakowskich Plantach. Było to dla malarza miejsce magiczne i pobudzające wyobraźnię.

Stanisław Wyspiański - Chochoły

Obraz ten miał pierwotnie tytuł „Pałuby na Plantach tańczące krakowskich”. Nocny tajemniczy pejzaż Wyspiański uczynił sceną prezentacji mitu cyklicznej śmierci i odradzania się przyrody. Stworzył więc w tym celu symbol chochoła - krzewu różanego owiniętego na zimę słomą. W ukazanej scenie „uczestniczą chochoły, których detale zamazuje mrok. Stają się one aktorami teatru cieni, sunąc zwolna po tafli kałuży jakby w letargicznym śnie. Ich wydłużone refleksy, podobnie jak zsyntetyzowane pnie drzew, zagęszczają pionowy rytm kompozycji, której głębię zamyka sylweta wawelskiego wzgórza. Konary pierwszoplanowych drzew, groźnie zwisają nad rozgrywanym misterium, upodabniają się do scenicznej kurtyny”. Zimowy sen natury był przez artystę rozumiany jako romantyczna metafora snu narodu w niewoli, kończącego się przebudzeniem. Znalazło to swoje dopełnienie w dramatach „Wesele” i „Noc Listopadowa”.

 Józef Mehoffer – Kobieta w tańcu

Przy tworzeniu witraży i polichromii współdziałał z Wyspiańskim Józef Mehoffer, również jeden z najbardziej wyrazistych artystów Młodej Polski. Znaczącym działem jego twórczości była grafika. Jest on między innymi autorem cyklu prac z tancerkami.  Oto kilka przykładów.

Józef Mehoffer – Prosto przed siebie 

 Józef Mehoffer – Taniec z kwiatem

Józef Mehoffer- Tancerka z rajskimi ptakami

Józef Mehoffer – Taniec naiwne

Józef Rapacki nazywany „malarzem brzóz i liliowych wrzosów“, zaliczany był  do najpopularniejszych pejzażystów warszawskich pod koniec XIX i w pierwszej ćwierci XX wieku. Artysta uprawiał też grafikę, czego dowodem są te oto dwie litografie.

Józef Rapacki - Kataryniarz

 

Józef Rapacki – Harfiarka

 Konrad Krzyżanowski był to prawdziwy mistrz światłocienia, genialny wnikliwy portrecista, który jak mawiali krytycy „kilkoma śmiałymi uderzeniami pędzla umiał przenieść na obraz to, co ujrzały jego mądre, kierowane sercem oczy, całą złożoną prawdę o modelu”.

Konrad Krzyżanowski – Dziewczynka przy fortepianie

Zgodnie ze swym kresowym „kozackim” temperamentem, Konrad Krzyżanowski namalował ten obraz z rozmachem, ale też z niewiarygodną precyzją. „Cóż to było za oko, cóż to była za ręka, która potrafiła kilkoma szerokimi śmiałymi ruchami namalować najmniejszy nawet błysk na powierzchni instrumentu, a zarazem dać malarski wyraz nastrojowi świetlistego pokoju”.

Konrad Krzyżanowski – Przy fortepianie

Śmiały i bezkompromisowy Konrad Krzyżanowski uwielbiany był przez studentow, ale wbudzał wrogość i zawiść u zwierzchników i kolegów po fachu. Nie dbał o sławę i zyski, na ogół klepał biedę, a malował dosyć krótko, bo tylko przez 20 lat. Jego pracę twórczą przerwała I Wojna Światowa i długa tułaczka. 

Stanisław Kamocki - Kobziarz

Stanisław Kamocki malował przede wszystkim pejzaże z Podhala. Nie dziwi więc fakt, że kobziarze na jego dwóch obrazach są  namalowani na tle Tatr. 

Stanisław Kamocki - Kobziarz

Stanisław Kamocki – Martwa natura ze skrzypcami

Motywów w kulturze huculskiej i podhalańskiej szukał Władysław Jarocki, nie dziwią więc na jego obrazach postacie góralskich grajków. 

Władysław Jarocki – Góral tatrzański

Władysław Jarocki – Grający góral 

Władysław Jarocki - Jakub Mróz dudziarz

Władysław Jarocki - Góral z owcami

 Włodzimierz Terlikowski – Mozart

Włodzimierz Terlikowski to pejzażysta i portrecista bliski stylistycznie fowizmowi.

Feliks Wygrzywalski – Polonez

Wierni bywalcy mojej galerii wiedzą, że bardzo lubię Krynicę i często ją odwiedzam. W roku 1928 wybudowano tam pensjonat „Lwigród” ze składek lwowskich urzędników. Po kilku latach budynek ten zaadoptowano na sanatorium o wysokim standardzie. Ozdobą znajdującej się w tym obiekcie sali balowej było czternaście obrazów przedstawiających różne tańce, autorstwa Feliksa Wygrzywalskiego. 

Feliks Wygrzywalski – Mazur

 Feliks Wygrzywalski – Krakowiak

Między innymi były to polskie tańce narodowe i ludowe takie jak polonez, mazur, krakowiak czy taniec góralski.

Feliks Wygrzywalski – Taniec góralski

Obrazy Feliksa Wygrzywalskiego przedstawiają również tańce towarzyskie Jest wśród nich salonowy menuet, jest walc, ale nie brak także popularnego w okresie międzywojennym charlestona.

Feliks Wygrzywalski – Menuet

Feliks Wygrzywalski – Walc

 Feliks Wygrzywalski – Charleston

Feliks Wygrzywalski – Blues

 Feliks Wygrzywalski – Taniec bez muzyki

Feliks Wygrzywalski – Na ruską nutę

Wygrzywalski malował też obrazy związanymi z folklorem innych krajów, również z motywami orientalnymi.

Feliks Wygrzywalski – Koncert

Feliks Wygrzywalski - Taniec orientalny

 Feliks Michał Wygrzywalski – Taniec

Paryska ulica oraz atmosfera kawiarń i kabaretów pełnych blasków, świateł, eleganckich toalet, bardzo pociągała i fascynowała Wojciecha Weissa. Podpatrując życie bohemy, podążał śladami Lautreca, uwieczniając różne typy stałych bywalców tych lokali. Jego płótna zapełniały się roztańczonymi postaciami, wirującymi między innymi w rytmie kankana.

Wojciech Weiss – Kankan

 

Wojciech Weiss – Kazio z gitarą

 Wojciech Weiss – Skrzypaczka

Wojciech Weiss - Taniec

Ten obraz należy do mini cyklu „Bachanalie” i „Opętanie”. We wszystkich tych dziełach Weiss kładzie nacisk na nieskrępowaną radość, zabawę, wręcz ekstazę. Nie ma tutaj, melancholijnych rozważań nad ludzkim losem czy celem wędrówki człowieka, co się przewija przez twórczość artysty.

Wojciech Weiss – Muzykanci na moście

Aneri – Staś i Haneczka

Ten obraz namalowała Irena – żona Wojciech Weissa, która tworzyła pod pseudonimem Aneri. Anna była córką państwa Weissów. Została doktorem hab. Akademii Medycznej w Krakowie. Znana jest jako twórca podstaw alergologii polskiej. Stanisław to syn - przyszły profesor Politechniki Krakowskiej.

Adam Setkowicz – Wiejski skrzypek

Adam Setkowicz to popularny pejzażysta i akwarelista, słynący ze scen rodzajowych umieszczonych na tle krajobrazów polskiej wsi, pól i lasów. 

Fryderyk Pautsch – Hucuł grający na dudach

Fryderyk Pautsch – Ze skrzypcami

 Fryderyk Pautsch – Naciągający strunę

Podobnie jak Fryderyk Pautsch, folklorem huculskim zafascynował się Kazimierz Sichulski , który reprezentował folklorystyczny kierunek w sztuce Młodej Polski.

Kazimierz Sichulski – Hucuł z trombitą

 Kazimierz Sichulski – Hucuł

Kazimierz Sichulski - Lirnik

Kazimierz Sichulski - Hejnał

W późniejszej fazie swej twórczości Kazimierz Sichulski skłaniał się ku silnie stylizowanym kompozycjom symbolicznym, czego wyrazem są między innymi obrazy „Grający faun” i „Taniec”. Widać na nich wyraźnie wpływ wiedeńskiej secesji, a świadczą o tym roślinne ornamenty, w których sieć wpisane są sylwetki ludzkie.

Kazimierz Sichulski - Grający faun

Kazimierz Sichulski - Taniec

Zapraszam na trzecią część tej prezentacji (kwiecień 2012)